Tp.HCM: Thực hiện quy hoạch “cắt lớp” để phát triển đô thị bền vững

Nhiều bất cập trong quá trình phát triển đô thị

Trong những năm vừa qua, bên cạnh sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế xã hội, Tp.HCM đã có bước đột phá trong công tác lập quy hoạch đô thị với những công trình kiến trúc và giao thông hiện đại.

Một số công trình quy mô lớn tiêu biểu như: khu Nam Sài Gòn, các tòa cao ốc ở khu trung tâm, dự án cải tạo lưu vực Nhiêu Lộc - Thị Nghè, KCN Tân Tạo, đại lộ Đông Tây, KĐT Thủ Thiêm, các cây cầu vượt sông Sài Gòn… Những công trình này đã tác động tích cực, góp phần đưa Tp.HCM xếp vào hàng các đô thị năng động bậc nhất khu vực Đông Nam Á.

Mặc dù vậy, việc xây dựng được phát triển quá “nóng” cũng khiến TP gặp một số hệ lụy, cảnh quan đô thị và quy hoạch chung bị phá vỡ như: Tình trạng ngập lụt đang ngày càng nghiêm trọng; mặc dù ùn tắc giao thông đã được cải thiện nhưng vẫn xảy ra thường xuyên; chưa đáp ứng được nhu cầu sản xuất và sinh hoạt của người dân về nước sạch,… Đặc biệt, việc xây dựng tự phát xảy ra ở các quận, huyện ngoại thành Tp.HCM vẫn luôn là vấn đề nhức nhối.

Các nhà chuyên môn nhận định, Tp.HCM hiện đang phải đối mặt với các vấn đề liên quan đến quản lý đô thị mang đặc điểm “vùng đại đô thị” có quy mô dân số 10 - 20 triệu dân. Nhìn chung, đây là vấn đề tất yếu của các quốc gia đang phát triển trong quá trình đô thị hóa.

Với nguồn tài chính giới hạn, người dân sẽ chọn lựa những khu vực có chi phí đất thấp, xây dựng rẻ để làm nơi an cư lập nghiệp. Điều này dẫn đến việc xuất hiện các khu dân cư tự phát, gây ảnh hưởng tiêu cực đến việc xây dựng và phát triển đô thị.

Tp.HCM cần xây nhiều khu nhà cho người lao động để phát triển đô thị bền vững. Ảnh: VGP/Phan Hoàng

Với mong muốn người dân có cuộc sống tốt hơn, thời gian qua, Tp.HCM đã tập trung nguồn lực để xây dựng nên các KĐT hiện đại. Tuy nhiên, trái với kỳ vọng đó, nhiều người dân lại quyết định chọn địa bàn các quận, huyện vùng ven (như quận 12, Bình Tân, Tân Phú, huyện Bình Chánh…) làm nơi sinh sống cho dù cơ sở vật chất, hạ tầng, điều kiện sống ở quận, huyện này vẫn chưa được đầu tư phát triển.

Để xảy ra tình trạng trên, theo các chuyên gia phân tích, không phải người dân không muốn sinh sống tại những KĐT tiện nghi, hiện đại. Mà nguyên nhân là với mức thu nhập như hiện nay, phần lớn người lao động sẽ chọn sinh sống tại những khu vực xa trung tâm vì giá đất, chi phí xây dựng thấp hơn khá nhiều so với các KĐT được đầu tư, xây dựng tại trung tâm TP.

Trên thực tế, do người dân tập trung sinh sống đã khiến gia tăng dân số tại các quận, huyện ngoại thành Tp.HCM. Vấn đề này cùng với tốc độ đô thị hóa diễn ra quá nhanh khiến tình trạng ngập nước, ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường… ngày càng trở nên nghiêm trọng, gây ảnh hưởng xấu đến bộ mặt đô thị chung của Tp.HCM.

Thực hiện quy hoạch “cắt lớp” để phát triển đô thị bền vững

Để công tác phát triển đô thị được thực hiện một cách bền vững, vấn đề đặt ra là làm sao để cân đối nhu cầu, khả năng chi trả của người dân với mục tiêu phát triển lâu dài của TP.

PGS.TS Nguyễn Trọng Hòa, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển Tp.HCM cho rằng, để giải quyết vấn đề này, các quốc gia như Thái Lan, Ấn Độ… đã thực hiện quy hoạch những khu vực đô thị mà người dân được chủ động mua, bán đất sau đó được xây nhà theo khả năng của mình.

Cụ thể, tại các khu vực này, Nhà nước sẽ chỉ quy hoạch ở mức tối thiểu để đảm bảo môi trường sống cơ bản cho người dân như làm hệ thống cống cấp thoát nước, làm đường, lắp đặt hệ thống phòng cháy, chữa cháy… Các chỉ tiêu quy hoạch còn lại như công viên, cây xanh và các tiện ích công cộng phải tạm gác lại. Nhờ vậy, giá đất tại các khu vực này sẽ phù hợp hơn với khả năng tài chính của người dân. Cũng có thể coi những khu vực này là khu vực tự phát nhưng ít nhất Nhà nước vẫn kiểm soát được một phần.

Từ kinh nghiệm của các nước trên thế giới cho thấy, với cách làm trên sẽ giúp không chỉ hạn chế được tình trạng phát triển đô thị không theo quy hoạch mà còn đáp ứng nhu cầu mua nhà giá rẻ của người lao động thu nhập thấp bên cạnh loại hình nhà ở xã hội. Trên cơ sở đó, từng bước nâng cao đời sống của người dân Tp.HCM.

Theo thời gian, kinh tế xã hội phát triển, kéo theo đời sống của người dân cũng dần được nâng lên. Khi đó người dân và Nhà nước sẽ cùng cải tạo điều kiện sống trong khu vực như xây thêm công viên, trường học, bệnh viện,... và chỉnh trang, sắp xếp, xây mới các khu nhà ở.

Nếu cần thiết, Nhà nước có thể thu hồi đất và đền bù cho người dân để xây dựng các tiện ích khác. Nếu vậy, Nhà nước sẽ không phải tốn quá nhiều tiền vì những chỉ tiêu quy hoạch cơ bản nhất đã được thực hiện.

PGS.TS Nguyễn trọng Hòa cũng cho biết, cách thực hiện này được gọi là thực hiện quy hoạch “cắt lớp”. Đầu tiên là thực hiện “lớp” cơ bản với các hệ thống hạ tầng kỹ thuật quan trọng nhất. Tiếp theo là quy hoạch hạ tầng xã hội cùng các tiện ích khác.

Để giải quyết những vấn đề vướng mắc trong phát triển đô thị hiện nay, Tp.HCM có thể học hỏi kinh nghiệm này, qua đó phát triển đô thị một cách bền vững.

Cụ thể, trên cơ sở quy hoạch chung xây dựng Tp.HCM đến năm 2025 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, TP cần xác định ngay những khu vực phát triển đô thị chưa đủ khả năng tài chính thực hiện, sau đó nghiên cứu và cho phép người dân xây dựng nhà ở theo hướng tự phát nhưng Nhà nước có kiểm soát một phần (trong đó cần lưu ý đến các khu vực tập trung nhiều KCN, KCX). Tiếp theo, cần phân tầng quy hoạch từ cơ bản đến hoàn thiện để phân kỳ đầu tư cho phù hợp với kế hoạch phát triển kinh tế xã hội chung của TP.

Với cách thức lập và thực hiện quy hoạch này, bức tranh toàn cảnh đô thị Tp.HCM sẽ dần hoàn thiện, góp phần xóa bỏ các khu nhà trái phép, giải quyết các vấn đề đô thị “bức xúc” một cách hiệu quả, mà còn giúp số đông người lao động an cư lập nghiệp, đồng hành cùng với sự phát triển của TP.