'Mùi đu đủ xanh' và những ngôi nhà cổ đậm chất Việt

"Mùi đu đủ xanh" (The Scent of green Papaya) là bộ phim nói tiếng Việt nổi tiếng của đạo diễn người Pháp gốc Việt Trần Anh Hùng. Được trình chiếu tại Liên hoan phim Cannes tháng 5/1993, "Mùi đu đủ xanh" đã giành được giải Camera vàng cho phim đầu tay. Năm 1994, "Mùi đu đủ xanh" được đề cử giải Oscar cho phim ngoại ngữ hay nhất. Cho đến nay, “Mùi đu đủ xanh” vẫn là bộ phim duy nhất của Việt Nam lọt vào danh sách đề cử rút gọn trong lịch sử giải thưởng danh giá này và là một chuẩn mực rất riêng cho dòng phim nghệ thuật nước nhà.

Cùng với "Xích lô" và "Mùa hè chiều thằng đứng", "Mùi đu đủ xanh" là một trong bộ ba phim nghệ thuật của Trần Anh Hùng được đông đảo khán giả trong và ngoài nước yêu thích. Nội dung phim kể về cuộc đời nhân vật Mùi, từ khi còn là một cô bé mười tuổi (Man San Lu) đến khi trưởng thành (Trần Nữ Yên Khê ). Bối cảnh của phim là vào những năm 50 tại Sài Gòn. Bộ phim là nỗ lực của đạo diễn Trần Anh Hùng tái hiện lại một phần tuổi thơ đã mất (anh di cư qua Pháp lúc còn nhỏ), nhằm khắc họa con người và không gian văn hóa Việt Nam.

Bên cạnh cảm nhận về thân phận và tính cách con người, đạo diễn còn dẫn dắt người xem đến với những cảm nhận tinh tế về thiên nhiên Việt Nam qua những khuôn hình cận cảnh, vẻ đẹp của những con vật, cây cối bình thường được đặc tả sinh động và nghệ thuật.

Mùi đu đủ xanh không chỉ là một bộ phim mang đậm tính nhân văn và tinh thần phật giáo mà còn là một bộ phim đẹp. Đẹp từ nhân vật, lời thoại cho đến những khung hình đậm chất thơ, đặc biệt là những cảnh quay chủ đạo về nhà cửa và không gian sống của những con người trong phim.

Xem phim không ai nghĩ được rằng một bộ phim rất thuần Việt lại được quay trong một không gian gia đình hẹp tại trường quay Bry, số 2 Đại lộ Europe, thành phố Paris, Pháp. Nhưng không phải vì thế mà Trần Anh Hùng chịu để hạn chế ngoại cảnh làm phai nhạt đi không khí Việt của bộ phim. Ngược lại, những đồ vật nhỏ được sắp xếp có ý đồ, những chi tiết nền mang đậm nét đặc trưng của không gian văn hóa châu Á nói chung và Việt Nam nói riêng đã giúp bộ phim tạo nên sự thích thú khi được nhìn ngắm lại nếp sống của một thời đã xa.

Nhà cổ thuần Việt thanh lịch

Mở đầu bộ phim là những cảnh quay không gian sinh hoạt bên ngoài ngôi nhà với những hàng quán mang không khí của ngõ phố xưa. Những quán kem, hàng quà bánh, tiệm sửa xe đạp được tái hiện rất sinh động mà vẫn đầy chất thơ của đời sống lao động giản dị ngày thường.

Những cảnh sinh hoạt gợi lại không khí của Sài gòn những năm tháng xa xưa.

Khu phố yên tĩnh về đêm.

Bước vào khuôn viên ngôi nhà của bà chủ - nơi cô bé Mùi đang làm thuê, người xem có thể cảm nhận được vẻ đẹp trong cách sống dân dã, bình dị nhưng cũng không kém phần tinh tế, trang nhã của người dân phố thị Sài gòn những năm 50.

Trước nhà là một khu vườn ngập tràn màu xanh cây cối với ban công treo những giò hoa đẹp mắt. Cách sắp xếp khéo léo giữa những lu sành, chậu sứ kết hợp với ban công gỗ đỏ lạ mắt và mành tre che nắng đem lại vẻ đẹp thuần việt hài hòa cho không gian sống.

Một góc khu vườn về đêm.

Ban ngày, khuôn viên ngôi nhà ngập tràn trong ánh nắng và vẻ tươi mát của cây cối.

Hành lang thoáng đãng và tươi sáng.

Những chậu cây và giàn dây leo vừa che nắng vừa giúp hành lang ngôi nhà thêm đẹp mắt.

Ngôi nhà có cấu trúc hình chữ U với ba dãy nhà gồm khu bếp, khu nhà ngủ và gian nhà chính. Gian nhà chính gồm hai tầng, tầng trệt để tiếp khách, tầng thượng dùng để thờ cúng. Đây là nơi được bài trí cầu kì và cũng là không gian đẹp nhất trong toàn bộ ngôi nhà. Nhà được xây dựng với cất liệu chủ đạo là gỗ. Sàn lát gạch hoa màu nâu cánh gián. Các đồ nội thất trang trí trong nhà cũng có chất liệu cổ điển như gỗ, sứ, mành tre và màu chủ yếu là màu nâu trầm, nâu cánh gián, đen và trắng cũng được kết hợp rất hài hòa.

Nội thất trong nhà như bàn ghế, kệ, tủ, vách ngăn đều có kiểu cách cổ điển và chạm trổ tinh tế.

Nhà chính có không gian rộng, trần cao mang nét hoài cổ.

Các cửa chính và cửa sổ thiết kế đơn giản nhưng cân xứng, hài hòa.

Điểm nhấn của ngôi nhà là ban công và cầu thang được thiết kế độc đáo, lạ mắt giúp cho ngôi nhà thêm sang trọng và ấn tượng.

Cầu thang lên tầng thượng nằm giữa phòng khách rất bắt mắt.

Hành lang có màu sắc tươi sáng hơn cũng như có họa tiết ấn tượng hơn so với tổng thể ngôi nhà.

Đây là nơi cậu cả thường ra hóng mát và ngồi đọc sách.

Những ô cửa sổ lớn kẻ sọc như thế này là điểm độc đáo của ngôi nhà.

Một trong những khung cảnh chính xuất hiện thường xuyên trong phim đó là không gian xung quanh bàn ăn của gia đình bà chủ.

Từ đây có thể nhìn ra khu vườn thoáng đãng và tươi mát.

Bộ bàn ăn được làm bằng tre, sơn đỏ trông sang trọng với những hoạt tiết tinh tế.

Tầng thượng ngôi nhà dùng để làm nơi thờ cúng được bài trí giản dị nhưng ấn tượng với hai gam màu đỏ đen.

Từ tầng trệt có thể nhìn lên tầng thượng thông qua một tấm lưới đen có hoa văn tinh xảo.

Những bức tranh khảm sơn mài, tủ thờ chạm trổ cầu kì cũng góp phần tôn lên không khí trang nghiêm, trầm mặc của căn phòng.

Không gian cuối cùng là khu bếp, nơi cô bé Mùi và bà giúp việc nấu nướng, sinh hoạt. So với các khu nhà khác thì nơi đây dân dã và đơn sơ hơn nhiều nhưng cũng vì thế mà gần gũi và đầy màu sắc hơn.

Tủ bếp màu xanh lá mạ, dây phơi quần áo, ... tất cả đều toát lên vẻ đẹp sống động rất đời thường.

Ngôi nhà nơi Mùi trưởng thành giản dị nhưng tươi tắn có khung cửa sổ nhìn ra tán cây đu đủ đã gắn liền với tuổi thơ cô.

Nhà sang trọng theo phong cách phương Tây

Ngôi nhà thứ hai mà Mùi đi làm thuê là nhà của bạn cậu chủ cũ, một trí thức Tây học tên Khuyến. Đây là một ngôi nhà được xây dựng và bài trí theo phong cách phương Tây. Với màu vàng chủ đạo, ngôi nhà toát lên vẻ đẹp tươi tắn, hiện đại, sống động khác hẳn với vẻ hoài cổ, u buồn, trầm mặc của ngôi nhà bà chủ hàng tơ lụa trước đây. Cách kết hợp các đồ nội thất trong nhà rất hài hòa đem đến một cảm quan dung dị về sự giao cảm giữa cổ điển và hiện đại, phương Đông và Phương Tây. Đồng thời vẻ đẹp đậm chất nghệ thuật của không gian sống cũng thể hiện gu thẩm mỹ tinh tế của chủ nhân ngôi nhà.

Các đồ nội thất như tranh sơn mài, tủ tường, tượng phật, đồ sứ Trung Hoa được bài trí rất ấn tượng.