Công tác quy hoạch cần được cấp thiết đổi mới

Chồng chéo, trùng lắp trong quy hoạch

Trong những năm qua, công tác quy hoạch đã được các ngành, các cấp triển khai tích cực và rộng khắp, nên nhìn chung phương hướng phát triển tổng thể và dài hạn của các vùng, các ngành và các địa phương đã được xác định, làm căn cứ cho việc hoạch định các kế hoạch phát triển 5 năm và hàng năm, tạo căn cứ cho việc xây dựng các dự án kêu gọi đầu tư trong nước và nước ngoài.

Quy hoạch đã từng bước trở thành một trong các công cụ hữu hiệu để quản lý và điều hành nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trong bối cảnh toàn cầu hóa. Nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn về quy hoạch từng bước được nghiên cứu, làm rõ. Hệ thống văn bản pháp luật về công tác quy hoạch dần được ban hành, hoàn thiện. Đội ngũ cán bộ làm công tác nghiên cứu, tư vấn và quản lý nhà nước về quy hoạch được hình thành và phát triển.

Quy hoạch sân golf giữa địa phương với cả nước luôn "đá" nhau, đã gây lãng phí trong sử dụng đất đai

Việc phân cấp mạnh mẽ cho các bộ, ngành, địa phương nhưng chưa có cơ chế phối hợp chặt chẽ dẫn đến sự chia cắt, mâu thuẫn của các quy hoạch. Chất lượng nhiều quy hoạch thấp, tầm nhìn ngắn hạn chủ yếu do hạn chế của đội ngũ những người tham gia quá trình lập, thẩm định quy hoạch, khiến công tác thẩm định nhiều khi chỉ mang tính hình thức, thủ tục.

Bên cạnh việc này, những hạn chế trong công tác quy hoạch đang là vấn đề bức xúc, đòi hỏi phải có những biện pháp cấp bách khắc phục. Đó là hệ thống quy hoạch cồng kềnh, chồng chéo, trùng lắp gây tốn kém nguồn lực và giảm hiệu lực các quy hoạch. Số lượng các quy hoạch phát triển ngành, sản phẩm được lập quá lớn trên phạm vi cả nước và cấp tỉnh.

Trong mỗi kỳ quy hoạch, hàng trăm quy hoạch ngành, sản phẩm ở cấp cả nước được lập, dẫn đến tình trạng nhiều khu vực đất đai vừa được quy hoạch phát triển khu du lịch, vừa quy hoạch xây dựng cảng biển và quy hoạch khai thác khoáng sản; hoặc có những địa bàn vừa quy hoạch trồng mía, vừa quy hoạch trồng sắn nguyên liệu để sản xuất nhiên liệu sinh học...

Bất cập lớn nhất hiện nay là thiếu sự phối hợp chặt chẽ trong quá trình xây dựng quy hoạch giữa các bộ, ngành ở Trung ương và các sở, ngành ở địa phương; giữa các bộ, ngành với địa phương. Trình tự xây dựng quy hoạch hiện nay không được tuân thủ chặt chẽ. Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội chưa đi trước một bước, làm căn cứ để xây dựng các quy hoạch khác. Thời gian tiến hành lập quy hoạch và thời kỳ quy hoạch không được thống nhất.

Trách nhiệm của hội đồng và các thành viên hội đồng thẩm định quy hoạch chưa được quy định rõ. Theo quy định hiện hành, đối với quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội cấp tỉnh và quy hoạch phát triển ngành, lĩnh vực, sản phẩm trên phạm vi cả nước, các địa phương, bộ tự tổ chức thẩm định và trình Thủ tướng Chính phủ xem xét phê duyệt, đã dẫn đến chất lượng công tác thẩm định chưa cao, trong nhiều trường hợp chưa thực sự khách quan.

Chất lượng thấp, tầm nhìn ngắn

Chất lượng nhiều quy hoạch rất thấp thể hiện ở việc các quy hoạch phải điều chỉnh, bổ sung nhiều lần; thiếu tính khả thi, không đảm bảo nguồn lực (vốn, đất đai, lao động...) để thực hiện. Các dự báo về nhu cầu của thị trường, sức ép cạnh tranh cũng như tác động tích cực, tiêu cực khác của các yếu tố bên ngoài chưa đạt yêu cầu, dẫn đến các định hướng phát triển chưa đủ căn cứ. Các mục tiêu phát triển nhiều khi chỉ xuất phát từ mong muốn chủ quan hơn là từ các yêu cầu của thị trường và các nguồn lực có được. Hệ thống các dự án ưu tiên trong các quy hoạch đòi hỏi đầu tư quá lớn, không cân đối với khả năng huy động vốn, nên nhiều dự án không triển khai được.

Không ít dự án quy hoạch còn thiếu tầm nhìn dài hạn, nhiều dự án, công trình đề xuất chỉ giải quyết vấn đề mang tính tình thế (nhu cầu trước mắt đến đâu phát triển đến đó). Một số quy hoạch phát triển ngành, sản phẩm không bảo đảm sự cạnh tranh, bình đẳng, không tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế ngoài Nhà nước tham gia.

Điển hình của sự chồng chéo là giữa quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng và quy hoạch xây dựng vùng (bao gồm cả vùng kinh tế - xã hội, vùng kinh tế trọng điểm, vùng tỉnh) khi cả 2 quy hoạch này đều có những dự báo về quy mô dân số, tăng trưởng kinh tế, một số định hướng phát triển lớn trên cùng một địa bàn vùng. Bên cạnh đó là những chồng chéo giữa quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội và quy hoạch ngành; trùng lắp về nội dung quy hoạch các cấp…

Thực tế, kế hoạch về công tác quy hoạch mới được triển khai lập và thực hiện trong giai đoạn gần đây. Do vậy trình tự lập quy hoạch trong nhiều trường hợp không được tuân thủ, như quy hoạch tỉnh lập trước quy hoạch vùng; quy hoạch huyện lập trước quy hoạch tỉnh; quy hoạch ngành, quy hoạch xây dựng, quy hoạch sử dụng đất lập trước quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội cùng cấp...

Đặc biệt tính pháp lý của quy hoạch không cao nên mới có chuyện dễ dàng điều chỉnh, bổ sung quy hoạch; chưa có cơ chế giám sát thực hiện quy hoạch, đánh giá tình hình thực hiện quy hoạch và quy định trách nhiệm cụ thể về tổ chức thực hiện quy hoạch. Việc công bố quy hoạch chưa được thực hiện đầy đủ, kịp thời, khiến doanh nghiệp, nhà đầu tư và người dân gặp khó khăn trong việc tiếp cận, nghiên cứu và khai thác các quy hoạch.

Nguyên nhân chủ yếu của các hạn chế, yếu kém của công tác quy hoạch trước hết do hệ thống pháp luật về quy hoạch chưa đồng bộ và đầy đủ. Hiện nay công tác quy hoạch được điều chỉnh bởi rất nhiều luật, pháp lệnh, văn bản hướng dẫn và quy định chi tiết.

Thí dụ, quy hoạch đô thị được điều chỉnh tại Luật Quy hoạch đô thị; quy hoạch xây dựng vùng, các điểm dân cư nông thôn tại Luật Xây dựng; quy hoạch sử dụng đất tại Luật Đất đai; đánh giá môi trường chiến lược dự án quy hoạch tại Luật Bảo vệ môi trường. Tại các luật chuyên ngành (Luật Giao thông đường bộ, Luật Giao thông đường sắt, Luật Điện lực, Luật Du lịch...) đều có chương, mục về quy hoạch phát triển ngành, lĩnh vực tương ứng. Riêng quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội lại chỉ được điều chỉnh bằng Nghị định của Chính phủ.

Gỡ rối quy hoạch

Từ thực tế trên cần tăng cường công tác kế hoạch hóa về quy hoạch. Theo đó, quản lý số lượng quy hoạch cần lập, thời gian lập, thời kỳ quy hoạch và bảo đảm trình tự lập quy hoạch; gắn với điều chỉnh cơ quan quản lý kinh phí lập quy hoạch là cơ quan lập kế hoạch về công tác quy hoạch. Đây là biện pháp ít tốn kém và sớm phát huy hiệu quả nhằm giảm chi phí cho việc lập quá nhiều loại quy hoạch, góp phần giảm sự chồng chéo, trùng lắp giữa các quy hoạch và tăng khả năng cân đối các nguồn lực thực hiện quy hoạch.

Thời gian trước mắt có thể sửa đổi các nghị định của Chính phủ theo hướng công tác thẩm định quy hoạch được tổ chức có tính độc lập (cơ quan thẩm định không phải là cơ quan tổ chức lập quy hoạch), tính tập trung và do một đầu mối chịu trách nhiệm (đảm bảo sự đồng bộ giữa các quy hoạch và cân đối được các nguồn lực thực hiện quy hoạch).

Tập trung rà soát, điều chỉnh một số quy hoạch gắn với việc phân bổ, thu hút nguồn lực lớn như: quy hoạch phát triển kết cấu hạ tầng, hệ thống khu kinh tế, khu công nghiệp... theo hướng có trọng tâm, trọng điểm, phân kỳ hợp lý và đảm bảo nguồn lực thực hiện quy hoạch.

Rà soát, điều chỉnh quy hoạch phát triển một số ngành, sản phẩm (điện lực, lọc hóa dầu, khai thác và chế biến khoáng sản quy mô lớn...) theo hướng công khai, minh bạch, bảo đảm sự cạnh tranh bình đẳng, tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế ngoài Nhà nước, kể cả nhà đầu tư nước ngoài tham gia thực hiện quy hoạch. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về hệ thống quy hoạch.

Đây là giải pháp vừa có tính trước mắt, vừa có tính lâu dài. Theo đó, nhanh chóng xây dựng, trình thông qua và triển khai thực hiện "Luật Quy hoạch có phạm vi điều chỉnh chung cho các loại quy hoạch phát triển trên phạm vi cả nước".

Cuối cùng, nâng cao chất lượng đội ngũ những người tham gia vào công tác quy hoạch bao gồm cả cán bộ quản lý nhà nước về quy hoạch, đội ngũ tư vấn lập quy hoạch và cán bộ, chuyên gia thẩm định quy hoạch. Cần xây dựng đội ngũ những người làm công tác tư vấn quy hoạch có tính chuyên nghiệp, phù hợp việc đổi mới nội dung, quy trình lập quy hoạch.

Hình thành đội ngũ các chuyên gia là tổng công trình sư chỉ đạo xây dựng quy hoạch theo hướng tích hợp nhiều loại quy hoạch vào cùng một loại trên cơ sở quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội.