Cát nhân tạo loay hoay tìm chỗ đứng

Nhiều đặc tính nổi trội

Hiện nay, nguồn cát tự nhiên ngày càng cạn kiệt và dự báo đến năm 2020 sẽ không còn cát phục vụ cho việc san lấp.

Số liệu thống kê của Viện Vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng) cho hay, nhu cầu sử dụng cát xây dựng trên toàn quốc khoảng 130 triệu m3/năm, nhu cầu cát san lấp khoảng 2,1 - 2,3 tỷ m3 trong giai đoạn 2016 - 2022, trong khi trữ lượng cát phục vụ cho san lấp đến năm 2020 chỉ còn 2,1 tỷ m3. Vì vậy, việc thúc đẩy phát triển và sử dụng cát nhân tạo (hay còn gọi là cát nghiền) trong thời điểm này là cần thiết.

Cát nhân tạo đang được dùng phổ biến trên thế giới do có nhiều tính chất đặc biệt như hạt cát đồng đều, có thể điều chỉnh modun và tỷ lệ thành phần hạt theo từng yêu cầu cấp phối cho các loại bê tông khác nhau. Đồng thời, loại cát nhân tạo cũng cho phép tiết kiệm xi măng, nhựa đường, rút ngắn thời gian thi công và tăng tuổi thọ công trình.

Tại Trung Quốc, cát nhân tạo đã chiếm 70% lượng cát sử dụng trong xây dựng. Hay tại Nhật Bản, chính phủ nước này đã ban hành lệnh hạn chế khai thác cát tự nhiên từ năm 1990, thay vào đó là dùng cát nhân tạo.

Tại Việt Nam, cụ thể là ở Quảng Ninh, nguồn nguyên liệu để sản xuất cát nhân tạo khá dồi dào, đó là các bãi đá thải của ngành than, nếu được chuyển hóa thành cát nhân tạo, vừa đem lại giá trị lớn về kinh tế, giải quyết vấn đề môi trường bãi thải, vừa đáp ứng được nhu cầu cấp bách về cát cho ngành xây dựng. Sau khi tái chế, xỉ thép từ các nhà máy luyện kim cũng là một nguồn vật liệu thay thế cát xây dựng về lâu dài. Ngoài ra, tro và thạch cao có thể thay thế cát làm nền.

Cát nhân tạo được đánh giá là vật liệu thay thế tốt nhất cho cát tự nhiên đang ngày càng cạn kiệt. Ảnh: Báo Khoa học đời sống

Các chuyên gia trong ngành xây dựng cho biết, giá thành sản xuất cát nhân tạo chỉ bằng một nửa giá cát tự nhiên, nếu phối trộn giữa cát nghiền với cát sông theo tỷ lệ khác nhau, sẽ tạo ra được hỗn hợp phù hợp với quy chuẩn cho xây dựng.

Theo ông Lê Văn Cư, Viện trưởng Viện Kinh tế xây dựng (Bộ Xây dựng), chi phí cho cát ảnh hưởng không nhỏ đối với tổng chi phí đầu tư xây dựng công trình. Đối với công trình giao thông xử lý nền đất yếu và đắp nền cao, nếu giá cát tăng từ 100 - 200%, chi phí của công trình tăng từ 17% trở lên. Với công trình dân dụng, khi giá cát tăng khoảng 100%, tổng chi phí tăng khoảng 2 - 4%. Đối với dạng công trình hạ tầng, san nền nhiều, khi giá cát tăng 100 - 200%, tổng chi phí của công trình tăng khoảng 80 - 160%.

Bởi vậy, giải pháp tối ưu là trộn chung cát xay với cát sông, trong đó tỷ lệ cát xay chiếm khoảng 30 - 40%, vì cát xay không thể thay thế hoàn toàn cát tự nhiên.

Cần khuyến kích sử dụng cát nhân tạo

Mặc dù cát nhân tạo có nhiều tính ưu việt không thể phủ nhận, song việc tiêu thụ loại nguyên liệu này trên thực tế đang gặp không ít khó khăn. Theo thống kê, dù các doanh nghiệp đã rất cố gắng tiếp thị, giới thiệu sản phẩm, tuy nhiên mức tiêu thụ vẫn không vượt quá 10% sản lượng sản xuất ra.

Thời gian qua, Chính phủ đã quyết tâm thực hiện và xử lý các bất cập liên quan đến cát tự nhiên. Bên cạnh đó, Chính phủ cũng có những chỉ đạo quyết liệt trong sử dụng cát nhân tạo và các loại vật liệu khác để thay thế cát tự nhiên. Cụ thể, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 24a/2016/NĐ-CP về quản lý vật liệu xây dựng; ban hành Quyết định số 452/QĐ-TTg ngày 12/4/2017 phê duyệt Đề án đẩy mạnh xử lý, sử dụng tro, xỉ, thạch cao của các nhà máy nhiệt điện, nhà máy phân bón, hóa chất làm nguyên liệu sản xuất vật liệu xây dựng và trong các công trình xây dựng…

Triển khai chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Xây dựng đã ban hành một loạt văn bản cũng như tiêu chuẩn quốc gia hiện hành phục vụ cho việc quản lý, khuyến khích đưa các sản phẩm như cát nhân tạo và vật liệu khác thay thế cát tự nhiên, trong đó có TCVN 9250:2012 cát nghiền cho bê tông và vữa…

Tuy đã có nhiều văn bản quy định và hướng dẫn, nhưng theo đại diện một số doanh nghiệp, Chính phủ, ban ngành và địa phương cần có những chính sách hỗ trợ, khuyến khích cho doanh nghiệp đầu tư, phát triển sản phẩm này để cát nhân tạo có chỗ đứng trên thị trường. Bên cạnh đó, cần truyền thông để người dân hiểu biết đầy đủ, từ đó dần từ bỏ thói quen dùng cát tự nhiên.